« Hitz batez, Eskualduna makilak beztitzen »
Hura dute ezpata, hura bere harma
Guciz gora maitea, salbaluz arima;
Hura dute bidean lekhaio bezala;
Gauaz diote zaintzen cizailu* guibela;
Zakhurra beguiratzen, asiki menetic;
Atheralzen zangoa erreken artetic;
Maïpolis zarpetan urre badabila,
Iduri du makhilac haren garda dela ;
Biaïan du arropa dilindan ibiltzen.
![]() |
Maiuskula batekin idazten delarik Makhila, edo Makila, ez gira edozein egur puxkaz ari, baina bai ohiturazko mizpirondozko makilaz, altzairuzko punta bat ezkutatzen duena.
1853an, Jean Martin Hiribarren (1810-1866) apez, olerkari eta gramatikariak Eskaldunac agertzen duelarik, Euskal Herriaren historia osoa kontatu nahi duena 5500 bertsoko obra, Makila aipatzen du. Tresna bera, baita ere haren balio edo egiteko moldea aipatzen ditu, hogeita hamar bat bertsoz.
Bertso horiek Ainciart Bergara Makila tailerrak dizkigu seinalatu
Le makhila | Makila | |
Herriz kanpoco yendec badute makhila ; Hargatic herritarra ihes ez dohala : Ez du nihor makhilac, eskal-herrietan, Behinere icitzen, unguico bidetan, Eta gaizki dohanac hain on du ikusi Makhila, nola bertze haltzairu itsusi. lbiltzen dire canac, baieta puñalac; |
Les étrangers ont (aussi) (leur) le bâton. |
|
Cer du hain icigarri Eskaldun makhilac ? | Qu’a donc de si terrible le makhila du Basque ? | |
Hura dute ezpata, hura bere harma Guciz gora maitea, salbatuz arima; Hura dute bidean lekhaio bezala; Gauaz diote zaintzen cizailu guibela; Zakhurra beguiratzen, asiki menetic; Atheratzen zangoa erreken artetic; Maïpolis zarpetan urre badabila, Iduri du makhilac haren garda dela ; Biaïan du arropa dilindan ibiltzen, |
C’est que c’est là son arme, et c’est là son épée, estimé par-dessus tout, qui enhardit son âme et qui, tout seul, l’assiste sur les chemins, préservant ses arrières la nuit, empêchant les morsures des chiens; qui guide son pied au travers des ravines; préserve les valeurs dans ses poches de veste, comme si ce makhila était leur protecteur; et allant portera suspendus ses habits, à l’épaule. |
|
Hitz batez, Eskalduna makhilac beztitzen : Nola dire huzartac, zamari gainean, Airosago aguertzen, ecen ez lurrean, Hala Eskaldun semei, makhila eskuan, Ez iduritzen beldur nihoren munduan. |
En un mot, le makhila valorise le Basque, et comme les hussards portés par leurs chevaux, beaucoup plus impérieux que s’ils marchaient à terre, ainsi les fils de Basque, makhila à la main, n’ont-ils peur de personne en parcourant le monde. |
|
Ezda hekin makhila herrestan ardura, Eguiten duelacotz beso aphaindura : Mizpiraz eguina da, baratzeco haurra, Erdiraino crochkekin, lerdena beharra, Aphaintzeco azala, khendua labean ; Kisuan gorritua, soto bazterrean; Bortz erri trebesetan, larrua gainetic; Bi erri trebes kobre horitan azpitic. |
Leur makhila à eux n’est pas souvent oisif comme lorsqu’il ne sert que d’ornement au bras ; enfant de la nature, il est bois de néflier qui doit être bien droit; marqué jusqu’à moitié d’incisures à l’écorce, pelées au four, rougi à la chaux-vive en un recoin du chaix ; a cinq travers de doigts garnis de cuir en haut et deux autres travers de cuivre jaune en bas. |
|
Extrait de Eskaldunac : Iberia, Cantabria, Eskal-Herriac, Eskal-Herri Bakhotcha eta Hari Darraicona, Jean-Martin Hiribarren, 1853 | Itzulpena: Joxet Lahetjuzan (2016/10/19) |
![]() |
Jean Ainciart eta bere alaba makila baten ekoizten [1930] – collections du Musée Basque et de l’histoire de Bayonne |
Bibliografia
- Eskaldunac, Jean-Martion Hiribarren, 1853 :
- Bilketa katalogoan: http://www.bilketa.eus/eu/bildumak/bilaketa?solrSearch=&titleSearch=eskaldunac&creatorSearch=hiribarren
- Bertsio numerikoan Gallica gunean: http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k65357874/f226.item
- Makhila Ainciart Bergara bloga: http://blog.makhila.com/